Lóxica
Razoar
correctamente precisa
necesariamente
ter en conta as regras da lóxica. O estudo
destes
principios e regras, que regulan
o razoamento válido ou correcto,
é o
que chamamos “ciencia da lóxica” (ou simplemente lóxica).
Simplificando,
pode definirse a lóxica como aquela observación da maneira na que o
noso cerebro funciona á hora de interpretar o mundo.
Hai
dous enfoques básicos:
a) lóxica
formal, que estuda a estrutura dos argumentos
prescindindo completamente dos contidos concretos
aos que se refiren;
b)
lóxica
informal,
que
é
unha rama
da lóxica que se ocupa da argumentación e os argumentos que se
expresan en linguaxe ordinaria co fin de persuadir (convencer,
demostrar)
a quen os le ou escoita. Aínda
que non deixa de lado a
estrutura formal dos razoamentos, céntrase
en analizar
o contido, as intencións explícitas ou implícitas e as aparencias
de formalidade.
Lóxica
formal
A
lóxica simbólica emprega, como o seu nome indica, caracteres
especiais (símbolos) para representar as cousas do mundo. En lóxica,
só se pode traballar con enunciados
dos que se poida predicar un valor de verdade (que sexan verdadeiros
ou falsos),
que chamamos proposicións.
Toda proposición é, logo, unha oración
enunciativa (que son sempre afirmativas ou negativas:
“a ventá está pechada”, “non me gustan as mazás”, etc.).
As oracións interrogativas (“gústanche as mandarinas?”) ou as
ordes (“non saias do instituto ata que toque o timbre”) non son
proposicións, xa que delas non podemos predicar un valor de verdade
(dicir se son verdadeiras ou falsas).
Formalizar
unha proposición significa transformala da linguaxe natural (a
linguaxe que empregamos na vida cotiá) a un símbolo. Os símbolos
que empregamos para isto son as letras do alfabeto, normalmente
empezando a partir da p.
Por exemplo: p = “a
ventá está pechada”; q
= “gústanme
as mazás”; r
= “o Nadal ten lugar no mes de Decembro”; s = “esta casa é
bonita”... Estas letras poden simbolizar calquera proposición (por
exemplo, poderíamos poñer que p = “a ventá está aberta” ou p
= “hoxe vou comer peixe”).
-
Para relacionar proposicións
entre si debemos botar man dunha serie de símbolos adicionais, dos
que a continuación veremos catro.
O
negador
( ¬
)
serve para indicar
o contrario a unha proposición
e colócase antes da letra que a simbolice (¬p,
¬q,
etc.). Significa “non” e lese “non+letra”. Por exemplo, se
digo que p = “hoxe
vou comer peixe”, ¬p
=
“hoxe non vou comer peixe”; ou se digo que q = “esta
casa é bonita”, ¬q
= “esta casa non é bonita”. Non é exactamente o mesmo dicir que
“esta casa non é bonita” ou que “esta casa é fea”. Por iso
é máis seguro sempre engadir sinxelamente un “non” que tentar
imaxinar cal é a proposición contraria doutra.
-
A
conxunción
( ˄
)
serve para indicar
unha relación casual (non necesaria) entre dous feitos que suceden á
vez.
Significa “e” e lese “letra+e+letra”. Por exemplo, p = “hoxe
é venres” e q = “estamos en clase de filosofía”. Como son
dous feitos que suceden á vez pero só teñen unha relación
puramente casual (non por ser venres hai clase de filosofía nin por
haber clase de filosofía é venres), dicimos que ocorre un
e o outro
(“hoxe
é venres e estamos en clase filosofía”),
e representámolo así:
p ˄
q
. Nunha conxunción, para que a súa táboa de verdade sexa V
(verdadeiro), é necesario que os seus dous membros sexan V, en caso
contrario é F (falso).
Só é V cando ambas
o son (V
– V).
-
p
|
q
|
p˄q
|
V
|
V
|
V
|
F
|
V
|
F
|
V
|
F
|
F
|
F
|
F
|
F
|
A
disxunción
( ˅
)
serve para indicar
que pode ocorrer unha cousa, outra ou ambas á vez.
Significa “ou” e lese “ou+letra+ou+letra”.
Por exemplo, p = “Aroa está na clase” e q = “Iria
está na clase”. Para que a oración “ou Aroa ou Iria están na
clase” sexa certa, polo menos unha das dúas
proposicións que
a compoñen ten
que selo. Logo, para que a táboa de verdade dunha disxunción
resulte V é necesario que polo menos un dos seus membros sexa
verdadeiro. Só é F cando ambas
o son (F
– F).
-
p
|
q
|
p˅q
|
V
|
V
|
V
|
F
|
V
|
V
|
V
|
F
|
V
|
F
|
F
|
F
|
O
implicador
ou condicional
( →
)
serve para indicar
unha relación necesaria
(non casual)
entre dous feitos.
Significa “polo
tanto”
e lese “se...
, entón...”.
Por exemplo, p = “cear
moito”
e q = “ter
pesadelos”.
Son
dous feitos que teñen unha relación de causa (cear moito) e efecto
(ter pesadelos),
e
polo tanto non ocorre coma nos casos anteriores nos que da igual a
orde na que coloquemos os termos (“estamos en clase de filosofía e
hoxe é venres” = “hoxe
é venres e estamos en clase filosofía”;
“ou
Aroa ou Iria están na clase” =
“ou
Iria
ou Aroa
están na clase”),
xa que ter pesadelos non me leva necesariamente a cear moito (podo
ter pesadelos por moitas outras razóns),
pero cear moito si que implica ter pesadelos sempre (polo menos no
meu caso).
Dicimos
que ocorre un
por
causa do
outro
(“se
ceo moito, entón teño pesadelos”),
e representámolo así:
p →
q
. Como
non da igual a orde na que se coloquen, o que vai antes chámase
antecedente
e o que vai logo consecuente
(precisamente porque é unha consecuencia lóxica do anterior). Un
enunciado condicional só é falso cando o antecedente é verdadeiro
e o consecuente falso (xa que significa que dunha información
verdadeira, ou premisas probadas, está a deducirse unha conclusión
falsa, o cal é imposible se estamos a aplicar un razoamento
correcto). Nos demais casos o condicional é sempre verdadeiro. Só é
F cando V – F.
-
p
|
q
|
p→q
|
V
|
V
|
V
|
F
|
V
|
V
|
V
|
F
|
F
|
F
|
F
|
V
|
Lóxica
informal
A continuación móstrase un
listado das falacias e os argumentos traballados en clase. Cómpre
recordar que un argumento
válido é aquel
cunha forma lóxica correcta, e unha falacia é
basicamente un argumento que non cumpre estes requisitos básicos en
canto á súa forma (un argumento inválido). As falacias poden
cometerse sen intención ou a propósito.
Lei
de Godwin
(falacia):
Tecnicamente é un enunciado de
interacción social proposto por Mike Godwin no 1990 que establece o
seguinte: “A medida que unha discusión en liña se alonga, a
probabilidade de que apareza unha comparación na que se mencione a
Hitler ou ós nazis tende a un.” Richard Sexton asegura que é a
formalización dunha mensaxe do 16 de Outubro de 1989 enviada por el:
“Pódese deducir que unha discusión caduca cando un dos
participantes menciona a Hitler o ós nazis”.
Exemplos:
- Non creo que se poida
solucionar o problema dos combustibles fósiles simplemente coa
intervención do Estado. - Non sexas nazi, di cousas con xeito.
- Ese profe é un nazi, nas
súas clases é moi estricto.
Falacia
ad
hitlerum:
Con
grande proximidade ó
ad
hominem,
propúxose
orixinalmente
polo
filósofo
político
xudeu Leo
Strauss
no
1951. Combina
a
falacia de asociación
e
o
argumento
ad
nauseam
(que
consiste en supor que
non
é
necesario
maior
debate trala acusación).
Ten a forma seguinte: “tal persoa [cuxa calidade moral está
completamente destruída, por ser un ditador por exemplo]
facía/dicía/pensaba x,
polo tanto x
é malo”. Nace a raíz do
ditador austríaco Adolf
Hitler,
mais en España ou nalgúns países do leste de Europa hai versións
autóctonas (con
Francisco Franco ou Iosif Stalin).
Exemplos:
- Hitler
era un férreo defensor dos animais, así que calquera que defenda os
dereitos dos animais debe de ter tamén moito odio cara o pobo xudeu
dentro de si.
- Stalin era comunista e foi
un ditador, así que todos os comunistas deben de ser ditadores.
- Franco era do Real Madrid,
así que toda a afección deste equipo terá a súa mesma ideoloxía.
Falacia
ad
hominen:
Consiste en atacar a unha persoa
que emite un argumento por mor da súa personalidade, aspecto,
relixión… tentando desacreditala para que os demais non teñan en
conta a súa consideración. É dicir, ataca a quen emite o
argumento, non ó argumento en si. Hai unha frase de Antonio Machado
que serve moi ben para combater esta falacia: “La verdad es la
verdad, dígala Agamenón [rei de Micenas] o su porquero”. Non
importa quen diga algo para que iso sexa certo ou non, senón que o
que fai verdadeira ou falsa unha afirmación é exclusivamente o seu
contido.
En canto ó ad hominen,
pode ser de tres tipos: (1) directo (insultante e descualificador),
(2) indirecto (atácanse as circunstancias do opoñente) ou Tu
quoque (acúsase ó contrario do mesmo, entrando nun ciclo de
ataques persoais e non tratando o tema inicial).
Exemplos:
- Estás equivocado!
Que vai saber un branco dos problemas dun negro? (aínda
que non os viva de primeira man, unha persoa de raza branca si pode
coñecer os problemas que lle son alleos).
- Os nenos non saben
desas cousas! (non
se ataca a cousa que dixo o neno, só ó emisor, neste caso pola súa
idade)
- O médico ese non ten nin
idea, díxome que fumar é malo para os pulmóns e el fuma media
caixa ó día. (o feito de que o
médico fume non quita que sexa algo nocivo para o corpo)
Argumento
indutivo:
Conxunto de razoamentos que se
constrúe tras observar que numerosos casos similares presentan o
mesmo comportamento. Neste tipo de razoamento, a verdade das premisas
apoia a conclusión, pero non a garante (só permite elaborar
elementos probables, non seguros).
Exemplo:
- O neno comeu chocolate desa
marca e agora dóelle a barriga, ocorreulle o mesmo á súa irmá, e
na casa dos veciños os cinco membros da familia comeron dese
chocolate e estiveron mal da barriga. Ese chocolate con toda
probabilidade afecta negativamente á barriga.
Falacia
ad
populum:
Consiste en pensar que a
veracidade dunha afirmación depende do número de persoas que estean
de acordo con ela, dando por suposto que se a maioría da xente pensa
ou fai algo é certo ou correcto. En ocasións aparece un problema
adicional: cando se afirman cousas sen estadísticas que as proben.
Cando non se comparte a opinión
adóitase empregar na forma “a maioría votou/opina x así
que se non estás de acordo significa que estás equivocadx e non se
pode replicar”.
Exemplos:
- A todo o mundo lle gustan
eses pantalóns, por iso son bos e bonitos, deberías compralos.
- Demasiada
xente
suspendeu ese exame, así que seguro que ti tamén suspendiches.
(aquí
aparece o problema adicional de non apoiar con datos contrastables o
que se di: canta xente é “demasiada”?)
- A
un gran número de persoas
gústalle
a paella, así que está rica. (igual
que no caso anterior: canta xente é “un gran número de persoas”?)
Falacia
de
xeneralización excesiva:
Extracción de consecuencias
xerais a partir de analizar varios casos nos que non se cumpren as
seguintes características: (a) que a mostra sexa representativa, (b)
que non conteña termos imprecisos, (c) que non existan
contraexemplos. Pode entenderse como un argumento indutivo mal
elaborado.
Exemplos:
- Oito de cada dez
alumnos do instituto teñen o pelo liso (sen especificar sobre
cantos alumnos se fixo a proba).
- Algúns nenos da
clase levan un xersei negro hoxe (sen indicar o número
concreto).
- Todo o profesorado de inglés
é pésimo (sen coñecer
todos os casos).
Falacia
da
falsa causa:
Razoamento no que se afirma unha
relación causal non probada.
Exemplos:
– Bebín un batido e
vomitei. O batido sentoume mal.
– Merquei un amuleto da
sorte e esa semana aprobei todos os exames. O amuleto deume sorte.
– Hoxe teño un exame, e
vouno suspender porque é venres e trece.
Falacia
ad
verecundiam:
Aparece cando se presenta un
argumento e a conversa ou o debate se centra na fonte que o emite e
non no argumento en si. Adoita responderse pedindo que se xustifiquen
as fontes, examinado os argumentos emitidos polas mesmas ou sinalando
que en todo caso a fonte pode estar errada.
Exemplo:
– Sei que isto é así
porque x profesor/a díxonolo en clase. Non recordo a explicación
que deu, mais si recordo que o dixo.
Falacia
de
apelación á falsa autoridade:
Consiste en apelar a unha fonte
parcial ou cuxo campo é alleo ó tema que se debate. É moitas veces
froito de non aclarar os límites do tema do que se fala ou por non
sinalar a falta de imparcialidade das fontes empregadas
Exemplos:
– Unha
actriz aparecendo nun anuncio de supermercado ou un futbolista
vendendo armas.
– Unha persoa adicada á
mecánica explicando como se debe dar clase nos colexios.
Falacia
da
pregunta complexa:
Consiste en realizar preguntas
que conteñen afirmacións implícitas non demostradas.
Independentemente da resposta que se dea, ao responderse asúmese
esta afirmación (salvo se se responde con outra pregunta).
Exemplos:
– Como logrou non pagar
impostos?
– Cando vas poñerte a
estudar?
– Vas deixar de comprar
tanto?
Falacia
de
petición de principio:
Prodúcese cando a proposición
que se pretende probar se atopa implícita ou explícita nas premisas
do argumento, que asume a verdade da conclusión.
Exemplos:
– As empresas abandonan o
país porque a situación económica é complexa, e se as empresas
abandonan o país, a economía nótao.
– Para aprender hai que ir á
escola, polo tanto se non vas á escola non aprendes. De igual xeito,
para aprobar hai que estudar, así que se se suspende é porque non
se estudou o suficiente.
Falacia
do
home de palla:
Consiste
en modificar os argumentos doutra persoa, de forma que sexa
máis
fácil debater.
As
formas máis comúns de facelo son
cambiando
a intención ou o significado. En
moitos casos desviar o tema é unha forma de ver esta falacia, pois
créase un “boneco de palla” contra o que obviamente é máis
fácil loitar que contra unha persoa de verdade.
Exemplo(s):
– [Falando sobre o aborto]
“Non todas as mulleres poderían mirar un trauma todos os
días e tratalo ben” (referíndose á visión que
teñen moitas mulleres que foron violadas e quedan embarazadas),
“pois eu teño amigas que tiñan claro que se as
violaban e quedaban embarazadas quedarían coa criatura”.
Falacia
da
inversión da carga da proba:
Consiste en facer unha afirmación
e agardar a que a outra parte tente xustificar o contrario.
Exemplo:
– Deus existe, demóstrame
que non existe se es quen de facelo.