4º ESO (FILOSOFÍA) - APUNTES DE LÓXICA

 

Lóxica

Razoar correctamente precisa necesariamente ter en conta as regras da lóxica. O estudo destes principios e regras, que regulan o razoamento válido ou correcto, é o que chamamos “ciencia da lóxica” (ou simplemente lóxica). Simplificando, pode definirse a lóxica como aquela observación da maneira na que o noso cerebro funciona á hora de interpretar o mundo.

Hai dous enfoques básicos:

a) lóxica formal, que estuda a estrutura dos argumentos prescindindo completamente dos contidos concretos aos que se refiren;

b) lóxica informal, que é unha rama da lóxica que se ocupa da argumentación e os argumentos que se expresan en linguaxe ordinaria co fin de persuadir (convencer, demostrar) a quen os le ou escoita. Aínda que non deixa de lado a estrutura formal dos razoamentos, céntrase en analizar o contido, as intencións explícitas ou implícitas e as aparencias de formalidade.

Lóxica formal

A lóxica simbólica emprega, como o seu nome indica, caracteres especiais (símbolos) para representar as cousas do mundo. En lóxica, só se pode traballar con enunciados dos que se poida predicar un valor de verdade (que sexan verdadeiros ou falsos), que chamamos proposicións. Toda proposición é, logo, unha oración enunciativa (que son sempre afirmativas ou negativas: “a ventá está pechada”, “non me gustan as mazás”, etc.). As oracións interrogativas (“gústanche as mandarinas?”) ou as ordes (“non saias do instituto ata que toque o timbre”) non son proposicións, xa que delas non podemos predicar un valor de verdade (dicir se son verdadeiras ou falsas).

Formalizar unha proposición significa transformala da linguaxe natural (a linguaxe que empregamos na vida cotiá) a un símbolo. Os símbolos que empregamos para isto son as letras do alfabeto, normalmente empezando a partir da p. Por exemplo: p = “a ventá está pechada”; q = “gústanme as mazás”; r = “o Nadal ten lugar no mes de Decembro”; s = “esta casa é bonita”... Estas letras poden simbolizar calquera proposición (por exemplo, poderíamos poñer que p = “a ventá está aberta” ou p = “hoxe vou comer peixe”).

p

V

F

Para relacionar proposicións entre si debemos botar man dunha serie de símbolos adicionais, dos que a continuación veremos catro.

O negador ( ¬ ) serve para indicar o contrario a unha proposición e colócase antes da letra que a simbolice (¬p, ¬q, etc.). Significa “non” e lese “non+letra”. Por exemplo, se digo que p = “hoxe vou comer peixe”, ¬p = “hoxe non vou comer peixe”; ou se digo que q = “esta casa é bonita”, ¬q = “esta casa non é bonita”. Non é exactamente o mesmo dicir que “esta casa non é bonita” ou que “esta casa é fea”. Por iso é máis seguro sempre engadir sinxelamente un “non” que tentar imaxinar cal é a proposición contraria doutra.

p	¬p
V	F
F	V

A conxunción ( ˄ ) serve para indicar unha relación casual (non necesaria) entre dous feitos que suceden á vez. Significa “e” e lese “letra+e+letra”. Por exemplo, p = “hoxe é venres” e q = “estamos en clase de filosofía”. Como son dous feitos que suceden á vez pero só teñen unha relación puramente casual (non por ser venres hai clase de filosofía nin por haber clase de filosofía é venres), dicimos que ocorre un e o outro (“hoxe é venres e estamos en clase filosofía”), e representámolo así: p ˄ q . Nunha conxunción, para que a súa táboa de verdade sexa V (verdadeiro), é necesario que os seus dous membros sexan V, en caso contrario é F (falso). Só é V cando ambas o son (V – V).

p	q	p˄q
V	V	V
F	V	F
V	F	F
F	F	F

A disxunción ( ˅ ) serve para indicar que pode ocorrer unha cousa, outra ou ambas á vez. Significa “ou” e lese “ou+letra+ou+letra”. Por exemplo, p = “Aroa está na clase” e q = “Iria está na clase”. Para que a oración “ou Aroa ou Iria están na clase” sexa certa, polo menos unha das dúas proposicións que a compoñen ten que selo. Logo, para que a táboa de verdade dunha disxunción resulte V é necesario que polo menos un dos seus membros sexa verdadeiro. Só é F cando ambas o son (F – F).

p	q	p˅q
V	V	V
F	V	V
V	F	V
F	F	F

O implicador ou condicional ( → ) serve para indicar unha relación necesaria (non casual) entre dous feitos. Significa “polo tanto” e lese “se... , entón...”. Por exemplo, p = “cear moito” e q = “ter pesadelos”. Son dous feitos que teñen unha relación de causa (cear moito) e efecto (ter pesadelos), e polo tanto non ocorre coma nos casos anteriores nos que da igual a orde na que coloquemos os termos (“estamos en clase de filosofía e hoxe é venres” = “hoxe é venres e estamos en clase filosofía”; “ou Aroa ou Iria están na clase” = “ou Iria ou Aroa están na clase”), xa que ter pesadelos non me leva necesariamente a cear moito (podo ter pesadelos por moitas outras razóns), pero cear moito si que implica ter pesadelos sempre (polo menos no meu caso). Dicimos que ocorre un por causa do outro (“se ceo moito, entón teño pesadelos”), e representámolo así: p → q . Como non da igual a orde na que se coloquen, o que vai antes chámase antecedente e o que vai logo consecuente (precisamente porque é unha consecuencia lóxica do anterior). Un enunciado condicional só é falso cando o antecedente é verdadeiro e o consecuente falso (xa que significa que dunha información verdadeira, ou premisas probadas, está a deducirse unha conclusión falsa, o cal é imposible se estamos a aplicar un razoamento correcto). Nos demais casos o condicional é sempre verdadeiro. Só é F cando V – F.

p	q	p→q
V	V	V
F	V	V
V	F	F
F	F	V

Lóxica informal

A continuación móstrase un listado das falacias e os argumentos traballados en clase. Cómpre recordar que un argumento válido é aquel cunha forma lóxica correcta, e unha falacia é basicamente un argumento que non cumpre estes requisitos básicos en canto á súa forma (un argumento inválido). As falacias poden cometerse sen intención ou a propósito.

Lei de Godwin (falacia):

Tecnicamente é un enunciado de interacción social proposto por Mike Godwin no 1990 que establece o seguinte: “A medida que unha discusión en liña se alonga, a probabilidade de que apareza unha comparación na que se mencione a Hitler ou ós nazis tende a un.” Richard Sexton asegura que é a formalización dunha mensaxe do 16 de Outubro de 1989 enviada por el: “Pódese deducir que unha discusión caduca cando un dos participantes menciona a Hitler o ós nazis”.

Exemplos:

- Non creo que se poida solucionar o problema dos combustibles fósiles simplemente coa intervención do Estado. - Non sexas nazi, di cousas con xeito.

- Ese profe é un nazi, nas súas clases é moi estricto.

Falacia ad hitlerum:

Con grande proximidade ó ad hominem, propúxose orixinalmente polo filósofo político xudeu Leo Strauss no 1951. Combina a falacia de asociación e o argumento ad nauseam (que consiste en supor que non é necesario maior debate trala acusación). Ten a forma seguinte: “tal persoa [cuxa calidade moral está completamente destruída, por ser un ditador por exemplo] facía/dicía/pensaba x, polo tanto x é malo”. Nace a raíz do ditador austríaco Adolf Hitler, mais en España ou nalgúns países do leste de Europa hai versións autóctonas (con Francisco Franco ou Iosif Stalin).

Exemplos:

- Hitler era un férreo defensor dos animais, así que calquera que defenda os dereitos dos animais debe de ter tamén moito odio cara o pobo xudeu dentro de si.

- Stalin era comunista e foi un ditador, así que todos os comunistas deben de ser ditadores.

- Franco era do Real Madrid, así que toda a afección deste equipo terá a súa mesma ideoloxía.

Falacia ad hominen:

Consiste en atacar a unha persoa que emite un argumento por mor da súa personalidade, aspecto, relixión… tentando desacreditala para que os demais non teñan en conta a súa consideración. É dicir, ataca a quen emite o argumento, non ó argumento en si. Hai unha frase de Antonio Machado que serve moi ben para combater esta falacia: “La verdad es la verdad, dígala Agamenón [rei de Micenas] o su porquero”. Non importa quen diga algo para que iso sexa certo ou non, senón que o que fai verdadeira ou falsa unha afirmación é exclusivamente o seu contido.

En canto ó ad hominen, pode ser de tres tipos: (1) directo (insultante e descualificador), (2) indirecto (atácanse as circunstancias do opoñente) ou Tu quoque (acúsase ó contrario do mesmo, entrando nun ciclo de ataques persoais e non tratando o tema inicial).

Exemplos:

- Estás equivocado! Que vai saber un branco dos problemas dun negro? (aínda que non os viva de primeira man, unha persoa de raza branca si pode coñecer os problemas que lle son alleos).

- Os nenos non saben desas cousas! (non se ataca a cousa que dixo o neno, só ó emisor, neste caso pola súa idade)

- O médico ese non ten nin idea, díxome que fumar é malo para os pulmóns e el fuma media caixa ó día. (o feito de que o médico fume non quita que sexa algo nocivo para o corpo)

Argumento indutivo:

Conxunto de razoamentos que se constrúe tras observar que numerosos casos similares presentan o mesmo comportamento. Neste tipo de razoamento, a verdade das premisas apoia a conclusión, pero non a garante (só permite elaborar elementos probables, non seguros).

Exemplo:

- O neno comeu chocolate desa marca e agora dóelle a barriga, ocorreulle o mesmo á súa irmá, e na casa dos veciños os cinco membros da familia comeron dese chocolate e estiveron mal da barriga. Ese chocolate con toda probabilidade afecta negativamente á barriga.

Falacia ad populum:

Consiste en pensar que a veracidade dunha afirmación depende do número de persoas que estean de acordo con ela, dando por suposto que se a maioría da xente pensa ou fai algo é certo ou correcto. En ocasións aparece un problema adicional: cando se afirman cousas sen estadísticas que as proben.

Cando non se comparte a opinión adóitase empregar na forma “a maioría votou/opina x así que se non estás de acordo significa que estás equivocadx e non se pode replicar”.

Exemplos:

- A todo o mundo lle gustan eses pantalóns, por iso son bos e bonitos, deberías compralos.

- Demasiada xente suspendeu ese exame, así que seguro que ti tamén suspendiches. (aquí aparece o problema adicional de non apoiar con datos contrastables o que se di: canta xente é “demasiada”?)

- A un gran número de persoas gústalle a paella, así que está rica. (igual que no caso anterior: canta xente é “un gran número de persoas”?)

Falacia de xeneralización excesiva:

Extracción de consecuencias xerais a partir de analizar varios casos nos que non se cumpren as seguintes características: (a) que a mostra sexa representativa, (b) que non conteña termos imprecisos, (c) que non existan contraexemplos. Pode entenderse como un argumento indutivo mal elaborado.

Exemplos:

- Oito de cada dez alumnos do instituto teñen o pelo liso (sen especificar sobre cantos alumnos se fixo a proba).

- Algúns nenos da clase levan un xersei negro hoxe (sen indicar o número concreto).

- Todo o profesorado de inglés é pésimo (sen coñecer todos os casos).

Falacia da falsa causa:

Razoamento no que se afirma unha relación causal non probada.

Exemplos:

– Bebín un batido e vomitei. O batido sentoume mal.

– Merquei un amuleto da sorte e esa semana aprobei todos os exames. O amuleto deume sorte.

– Hoxe teño un exame, e vouno suspender porque é venres e trece.

Falacia ad verecundiam:

Aparece cando se presenta un argumento e a conversa ou o debate se centra na fonte que o emite e non no argumento en si. Adoita responderse pedindo que se xustifiquen as fontes, examinado os argumentos emitidos polas mesmas ou sinalando que en todo caso a fonte pode estar errada.

Exemplo:

– Sei que isto é así porque x profesor/a díxonolo en clase. Non recordo a explicación que deu, mais si recordo que o dixo.

Falacia de apelación á falsa autoridade:

Consiste en apelar a unha fonte parcial ou cuxo campo é alleo ó tema que se debate. É moitas veces froito de non aclarar os límites do tema do que se fala ou por non sinalar a falta de imparcialidade das fontes empregadas

Exemplos:

– Unha actriz aparecendo nun anuncio de supermercado ou un futbolista vendendo armas.

– Unha persoa adicada á mecánica explicando como se debe dar clase nos colexios.

Falacia da pregunta complexa:

Consiste en realizar preguntas que conteñen afirmacións implícitas non demostradas. Independentemente da resposta que se dea, ao responderse asúmese esta afirmación (salvo se se responde con outra pregunta).

Exemplos:

– Como logrou non pagar impostos?

– Cando vas poñerte a estudar?

– Vas deixar de comprar tanto?

Falacia de petición de principio:

Prodúcese cando a proposición que se pretende probar se atopa implícita ou explícita nas premisas do argumento, que asume a verdade da conclusión.

Exemplos:

– As empresas abandonan o país porque a situación económica é complexa, e se as empresas abandonan o país, a economía nótao.

– Para aprender hai que ir á escola, polo tanto se non vas á escola non aprendes. De igual xeito, para aprobar hai que estudar, así que se se suspende é porque non se estudou o suficiente.

Falacia do home de palla:

Consiste en modificar os argumentos doutra persoa, de forma que sexa máis fácil debater. As formas máis comúns de facelo son cambiando a intención ou o significado. En moitos casos desviar o tema é unha forma de ver esta falacia, pois créase un “boneco de palla” contra o que obviamente é máis fácil loitar que contra unha persoa de verdade.

Exemplo(s):

– [Falando sobre o aborto] “Non todas as mulleres poderían mirar un trauma todos os días e tratalo ben” (referíndose á visión que teñen moitas mulleres que foron violadas e quedan embarazadas), “pois eu teño amigas que tiñan claro que se as violaban e quedaban embarazadas quedarían coa criatura”.

Falacia da inversión da carga da proba:

Consiste en facer unha afirmación e agardar a que a outra parte tente xustificar o contrario.

Exemplo:

– Deus existe, demóstrame que non existe se es quen de facelo.