UNIDADE 9 – A
DEMOCRACIA
Vamos a comezar a
explicación do que é unha democracia, unha sociedade democrática, falando da
xustiza.
O “sistema xudicial” (a que tamén
podemos chamar “a xustiza”) é o poder do Estado encargado de aplicar as leis.
Na democracia, as leis as elaboran os representantes dos cidadáns (chamados
deputados e senadores) no parlamento (en España, o parlamento chamase “As
Cortes”). O sistema xudicial está integrado polos xuíces que son os encargados
de xulgar e por todos os demais funcionarios que traballan na administración de
xustiza (dende os fiscais ata os axentes xudiciais, pasando polos secretarios
xudiciais, axentes xudiciais e os membros dos corpos de seguridade do estado, e
dicir, os policías). O sistema xudicial cando aplica as leis realiza dúas
funcións moi importantes:
1º función: sanciona as persoas
que infrinxiron algunha lei. Xa sabemos que moitas leis establecen obrigas e
prohibicións. Por medio de estas leis, o Estado da ordes os seus cidadáns (por
exemplo, a lei de educación da a orde os meus pais de que teñen que levarme o
colexio ata os dezaseis anos). A Xustiza encárgase de determinar se un cidadán
incumpriu as ordes que lle da o Estado e de impoñerlle a sanción correspondente
en caso de que a resposta sexa afirmativa. As sancións máis usual consiste en
pagar unha multa. Cando a infracción é mais grave que unha simple falta, e
dicir, cando se comete un delito, a sanción pode chegar a consistir na
privación temporal da liberdade de movemento (e dicir, en ser encarcerado). As
veces, en casos moi particulares se impoñen outro tipo de sancións distintas
(como por exemplo sucede cando os pais non coidan ben os seus fillos; nese
caso, o Estado pode retirarlles a “patria potestade”, o exercicio da tutela
efectiva dos seus fillos). Non esquecemos que o Estado da estas ordes porque
ten que velar e facer posible a convivencia e a cooperación pacífica dos
cidadáns.
2º función: resolve os conflitos
que se poden producir dentro da sociedade. Para logralo, tamén se aplican as
leis, leis que non dan ordes senón que son receitas preconcibidas para
solucionar un problema. Un exemplo desta función das leis a temos nas leis de
divorcio que regulan como teñen que separarse e disolverse os matrimonios.
Falemos agora da sociedade
democrática. Para nos, unha sociedade democrática é sinónimo dunha sociedade
verdadeiramente civilizada, e dicir, dunha sociedade humanizada, feita a medida
do ser humano, da súa dignidade e das súas verdadeiras necesidades (aquí
estamos usando a palabra “civilización” nun sentido moral, non cultural;
utilizamos o termo “civilización” nun sentido cultural para referirnos a unha
sociedade cun certo grao de desenvolvemento cultural e por iso é polo que
dicimos que a primeira sociedade civilizada foi a sociedade mesopotámica do
terceiro milenio anterior a nosa era; pola contra, utilizamos o termo
“civilización” nun sentido moral para referirnos o grao de respeto que nunha
sociedade se ten o individuo, a súa dignidade e os seus dereitos). Dende esta
última perspectiva, a moral, a maioría das sociedades que existiron no pasado e
que incluso existen no presente estiveron moi pouco civilizadas. Incluso a
sociedade da Grecia clásica e da Roma republicana e imperial que para nos son
cumbres do desenrolo civilizatorio nun sentido cultural foron sociedades
nalgúns respectos sumidas na barbarie: practicaban a escravitude, as mulleres
eran consideradas seres de natureza inferior os homes ou disfroitaban con actos
de crueldade pública (martirizaban os enemigos do Estado como os cristiáns no
circo, torturaban e mutilaban os que cometían algunha infracción, nas
execucións infamantes como a crucifixión se intentaba facer todo o dano posible
o reo de morte, etc.).
Imos intentar entender agora como
hai que ordenar unha sociedade para facela democrática. Normalmente cremos que
para que unha sociedade sexa democrática basta con que nela se vote e se faga o
que decida a maioría. Ë certo que nas sociedades democrática o voto e unha das
principais formas de participación dos cidadáns no autogoberno e que o
mecanismo que normalmente se utiliza para tomar finalmente unha decisión sobre
calquera asunto é o das maiorías (xa que acadar a unanimidade en calquera
asunto é moi difícil, case imposible). Votar e facer o que prefire a maioría é
un modo de poder decidir que facer cando non se chega a un acordo unánime e
polo tanto votar é necesario para o funcionamento da sociedade democrática,
para que esta non quede paralizada, pero non é a esencia da democracia (nunha
democracia perfecta, na democracia ideal que so pode existir nas nosa mentes,
non se votaría endexamais porque os acordos se acadarían sempre por unanimidade
tras unha discusión aberta a todos os membros da comunidade, sen exclusións de
ningún tipo, na que participarían activamente todos os individuos, na que se
discutirían todas as posibles alternativas
e na que se dilucidaría cal de elas é a mellor, a mellor para todos,
opción que, finalmente, todos apoiarían sen dubida algunha).
Imos explicar agora cal é e en
que consiste a esencia da democracia:
1º punto: unha sociedade
democrática require estar organizada politicamente como un Estado, e dicir,
dentro da sociedade so pode existir unha única, suprema e última
autoridade: o Estado. O Estado foi
creado polos reis no inicio da idade moderna (no século XVI) para ter un
control absoluto do seu reino, do seu territorio e dos seus vasallos
(principalmente dos señores feudais que durante toda a idade media “camparon a
sus anchas”, e dicir, fixeron o que quixeron porque os reis da época eran
incapaces de sometelos o seu poder). Para lograr este control total é polo que,
coa axuda da xente que vivía nas cidades, os burgueses, crearon unha gran
maquinaria coa que exercer a súa autoridade: a gran organización estatal
(formada principalmente por dous exércitos moi ben organizados: un exercito de
soldados e outro exército de funcionarios). Ó final do século XVIII e durante a
primeira metade do século XIX producíronse unha serie de revolucións tralas
cales os Estados se foron progresivamente, pouco a pouco, democratizándose e
poñéndose o servizo dos cidadáns (das revolucións que acabamos de falar as máis
importante foron a revolución da independencia dos Estados Unidos e a revolución francesa).
2º punto: unha sociedade
democrática é unha sociedade na que o Estado se constitúe como “Estado de
Dereito”, e dicir, para vivir nunha sociedade democrática non basta con ter un
Estado senón que este Estado ten que ser “de Dereito” (os países que había en
Europa nos séculos XVI, XVII e XVIII como Francia, España, Portugal, Polonia ou
Suecia eran xa Estados pero “Estados absolutistas” non democráticos xa que o
rei tiña todo a autoridade, o poder absoluto).
Que é un “Estado de Dereito”? Non so un Estado con leis (con dereito)
senón un Estado no que rexe o “Imperio da lei” (o que os ingleses chaman “rule
of law”, o goberno das leis). Que é o “Imperio da lei”? Unha sociedade na que a
autoridade última e suprema resida nas leis (no ordenamento xurídico), unhas
leis que teñen que estar feitas polos representantes lexítimos dos cidadáns
reunidos solemnemente en sede parlamentaria e que deben ser cumpridas non so
polos cidadáns senón aínda en maior medida polos gobernantes e por toda a gran
maquinaria administrativa estatal (por todos os organismo e funcionarios do
Estado). Esta é a primeira condición para que unha sociedade poda chegar a ser
democrática. Cales foron os primeiros países do mundo en que rexeu o “Imperio
das leis”? Os países anglosaxóns, e dicir, Gran Bretaña e Estados Unidos
(Inglaterra dende os tempos da “revolución gloriosa non sanguenta”, e dicir,
dende 1688, e os Estados Unidos dende a súa independencia da metrópole inglesa en
1776). Esta é a súa maior achega a historia da democracia.
3º punto: o ordenamento xurídico,
as leis, dunha sociedade como a nosa é complexísimo. Sen embargo, todo o
ordenamento xurídico se sustenta nunha lei principal que en certa medida o
sintetiza: a Constitución. A Constitución é a lei fundamental dun país, a lei
de leis. A Constitución é un gran acordo (un pacto ou contrato) que fan
libremente en condicións de igualdade os cidadáns dunha sociedade que queren
organizarse libremente e democraticamente. Neste acordo, os cidadáns establecen
cales son os seus dereitos e deberes recíprocos. Tamén na Constitución,
establécese cal será a estrutura do Estado para que este se poña o servizo das
necesidades dos seus cidadáns. É por isto que todas as Constitucións teñen dúas
partes: nunha primeira parte, se recollen os dereitos e liberdades fundamentais
dos cidadáns; nunha segunda parte, establécese a estrutura dos poderes do
Estado.
4º punto: os dereitos e
liberdades fundamentais que deben ser recoñecidos constitucionalmente deben ser
similares os que aparecen na Declaración Universal dos Dereitos Humanos da ONU;
dereitos e liberdades civís, dereitos políticos, sociais, económicos e
culturais.
5º punto: nas Constitucións tamén
se establece como hai que ordear o aparato estatal, o Estado. Non debemos
esquecer que a única función que ten o Estado democrático é que as leis que
promulga e fai cumprir recoñezan e protexan os dereitos (e deberes)
constitucionais dos cidadáns. ¿Como se pode conseguir isto? A fórmula é a división
de poderes, trocear o poder do Estado:
1º A potestade do Estado de facer
leis queda constituído como poder lexislativo independente. Os seus membros
reúnense solemnemente nunha cámara específica chamada parlamento (en España,
Cortes). Os deputados teñen que ser representantes dos cidadáns libremente
elixidos por eles en eleccións periódicas (cando votamos para elixir
representantes, votar si e parte da esencia da democracia). No parlamento, os
nosos representantes deciden cales van a ser as leis vixentes na nosa
sociedade. Esas leis non son as que prefire a maioría en virtude dos seus
intereses particulares senón aquelas que son boas para o interese xeral, común,
compartido, dos cidadáns. Por iso, no parlamento, os deputados teñen que
deliberar e intentar poñerse de acordo, e dicir, intentar acadar un consenso
sobre os asuntos que tratan. Como finalmente moitas veces non se poñen de
acordo e non se acada o consenso sobre os asuntos que se tratan, os deputados
votan e se fai o que decide a maioría).
2º O segundo poder do Estado é o
executivo. O executivo é o poder do Estado que realmente xestiona a maquinaria
administrativa estatal e polo tanto a que goberna, a que dirixe a sociedade.
Nunha sociedade democrática se esixe que os gobernantes fagan cumprir as leis
e, sobre todo, que eles mesmos cumpran as leis non podendo facer nada fora
dela. Cando nunha sociedade os
gobernantes fan o que as leis mandan, dixese que se cumpre o “principio de
legalidade” e que o Estado é un “Estado de Dereito”.
3º O último poder do Estado é o
poder xudicial. A función dos tribunais é aplicas as leis para resolver os
conflitos e para determinar que infracción das leis puido cometer un cidadán e
que sanción lle corresponde. Nunha sociedade democrática, os xuíces se
constitúen como un poder xudicial independente. Isto significa que os xuíces so
se deben a lei e non están sometidos as ordes que lles puideran dar os
gobernantes. A existencia dun sistema xudicial independente garantiu o imperio
da lei e que o Estado respete e vele polo
cumprimento dos dereitos e deberes dos cidadáns.
6º punto: unha sociedade
democrática está integrada por cidadáns responsables, e dicir, comprometidos
activamente co bo funcionamento da sociedade.
