3º ESO - APUNTAMENTOS VALORES ÉTICOS II - "AS EMOCIÓNS"

 

As emocións

Na clase de hoxe imos falar das emocións.

Que son as emocións?

Os sentimentos, reaccións internas a través das cuais respondemos “instintivamente”, automáticamente, a certos estímulos do noso entorno. Exemplos: hoxe que é o meu cumpleaños fun ao instituto e cando cheguéi a clase os compañeiros deronme un pequeño agasallo que compraron para min. A miña reacción foi primeiro de sorpresa porque non o esperaba e, despóis, de alegría e satisfacción, e dicir, de ledicia polo que estaba a vivir. A sorpresa, a satisfacción, a alegría ou a ledicia son emocións, sentimentos, reaccións emocionáis, respostas emocionáis ante o feito de recibir un agasallo inesperado. Outro exemplo,  o outro día fixen un examen de mates que preparei a fondo e que tiña expectativas de aprobar e sen embargo o profe suspendeume. Cando deume a nota, a miña primeira reacción foi enfadarme pero despóis de ver o exame e darme conta do que fixera mal a maioría dos exercicios, o enfado deixou paso a decepción. O enfado e a decepción tamén son sentimentos, emocións.

Por que temos sentimentos?

Porque estamos vivos, e dicir, porque somos seres vivos e porque somos seres vivos sentintes (somos animáis e non plantas). E é que non todos os seres vivos teñen sentimentos. As plantas, por exemplo, non os teñen. Tampouco moitos animáis teñen emocións como lles pasa por exemplo aos insectos.

Cales foron os primeiros animáis en ter emocións?

Os réptiles.

O cerebro do réptil xa é capaz de sentir emocións (a parte máis primitiva do meu cerebro, o que alberga as emocións máis básicas e primitivas como o medo, o noxo, a furia, chamase por iso cerebro reptiliano).

Cales son as emocións básicas?

-          Medo, noxo (o noxo é a resposta a un alimento en mal estado e, polo tanto, potencialmente tóxico; o medo é a resposta ante un perigo que ou ben me paraliza ou ben faime fuxir),

-          o benestar ou malestar (sentimento de pracer ou dor, de alegría ou de tristeza)

-           e a ira (a furia, un sentimento de dispracer moi poderoso que cando se descarga fai que respondamos con agresividade, e dicir, violentamente ante a situación que a suscitou).

(¡coidado! O que vos estou a contar non é totalmente certo xa que moitas de isas emocións pertenecen xa o cerebro límbico, o cerebro emocional do mamífero, composto por la amígdala, o tálamo e o hipocampo).

Como podemos clasificar as emocións?

Un criterio sinxelo é clasificalas en dúas grandes clases: a clase das emocións positivas e a clase das emocións negativas.

O primeiro que temos que saber é que esta distinción entre emocións positivas é negativas non equivale a establecer unha diferenciación entre emocións boas e emocións malas. Todas as emocións son boas e necesarias para a vida pois son un resultado da evolución natural. Todos traemos de fábrica un equipamento de emocións que nos van a resultar moi útiles para a supervivencia. Non esquezamos que as emocións son impulsos que nos empurran a actuar nun determinado sentido (e así, o medo me empurra ou ben a quedarme quieto, xa que o medo paraliza, ou ben a fuxir, pois o medo pode provocar tamen unha conduta de fuxida) e que si as emocións que temos foron seleccionadas foi porque a conducta que disparan aumentan as nosas posibilidades de supervivencia (este é o famoso mecanismo da selección natural descuberto por Charles Darwin que explica a evolución: os seres vivos cambian continuamente e van sendo seleccionados aqueles cambios que aumentan as posibilidades de que o individuo poda reproducirse; neste caso, o que foron seleccionadas foi un conxunto de emocións).

Cal é a diferencia entón entre as emocións positivas e as emocións negativas?

As emocións positivas son emocións placenteiras e por iso nos empurran a facer cousas que fan posible que ditas emocións agradables e gratificantes perduren. As emocións negativas, pola contra, son desplacenteiras ou displacenteiras, e dicir, desagradables. Son aquelas emocións que nos resultan incomodas xa que preferimos non ter que experimentalas ou sentilas. É por iso polo que esas emocións necesitan descargarse nunha conduta que faga posible que esas mesmas emocións desaparezan ou ben se alivien (un exemplo o temos cando alguén sufre un ataque de cólera: a ira que sente é tan desagradable que lle forza a descargarse nunha conduta agresiva como é a de proferir insultos, palabras malsonantes, chegando incluso a actuar violentamente contra outras persoas, violencia que pode ir dende dar un empurrón ata o asesinato).

EMOCIÓNS POSITIVAS

Cales son as principáis emocións positivas?

A felicidade o amor e a alegría, mais toda a infinidade de emocións que forman o seu séquito, e dicir, que son os seus posibles modos particulares é específicos de presentarse (as emocións poden ser visualizadas como grandes galaxias formadas por unha multitude de estrelas e con unha gran estrela central). Vexamos cada unha de ditas tres grandes familias de emocións positivas.

O AMOR

Comezaremos polo amor. O amor é a forza que me empurra cara o bo, o bo que encontramos en outras persoas ou en nos mesmos. Dentro da galaxias da emoción do amor encontramos estas formas ou modos do amor:

-          A autoestima (o amor a un mesmo); con dita emoción está conectada tamén a autoconfianza e a autoaceptación

-          Respecto as demáis persoas, as emocións “amorosas” que sentimos nunha gradación ascendente son: a amabilidade, a cordialidade, o respeito, a simpatía, a confianza,  o cariño e o afecto.

-          Na relación entre as parellas na que existe un forte vinculo sexual as emocións primarias que se senten son: a atracción sexual (a paixón ou desexo) e o enamoramento.

-          Especialmente importantes son as emocións en que superamos o noso natural “egocentrismo emocional” na relación cos demáis. Tal cousa ocorre cando son capaz de sentir polos demáis gratitude, empatía, solidariedade, compasión ou perdón. Nestos casos, o centro da emoción non son eu, senón un “ti”, outra persoa, un semellante.

A ALEGRÍA

Pasemos a galaxia da alegría. A alegría é algo así como un subidón de enerxia psíquica. Cando experimento alegría síntome cheo de vida é de ganas de vivir. A alegría é unha emoción vigorizante, un tónico ou reconstituinte para a nosa vontade (tónico por aquilo de que entona ou vigoriza; tónico ven do latín “tonicus” que significa tenso; por que é bo estar "tenso"? Xa sabemos que as cordas dos instrumentos para que soen teñen que acadar un grado de tensión óptimo e so así soan e están ben afinadas e algo similar ocorre cos seres humanos: a nosa vontade necesita ter un grado de alegría, de bo humor, de enerxía ou combustible psíquico para poder funcionar axeitadamente). Emocións que son expresión de alegría son: o contento, o humor, a ilusión, a esperanza, o optimismo, o entusiasmo, a euforia.

A FELICIDADE

Finalmente, falemos da galaxia da felicidade. A felicidade e o sentimento que alcanza o individuo cando sinte que xa ten todo o que necesita e todo o que quere, e dicir, cando sinte que acadou a súa plenitude persoal, a súa realización individual. Aristóteles, un filósofo da Antiga Grecia chamaba a felicidade “eudaimonía” que en grego significa algo así como “florecer”. Cando acadamos a felicidade é como se, figuradamente, florecésemos. Nesta galaxia encontramos emocións como o benestar e a satisfacción, acompañado dunha sensación de tranquilidade ou paz interior, e sobre todo dun sentimento de plenitude, equilibrio, armonía e serenidade.

 EMOCIÓNS NEGATIVAS

Cales son as principáis emocións negativas?

A ira, o medo, a tristeza, a ansiedade, a vergonza e o asco.

O NOXO

O asco e a sensación de rexeitamento, repulsión, repugnancia ou aversión que nos provoca algo ou alguén. É o polo oposto do amor. Se o amor é atracción polo bo o noxo é a repulsión por aquilo que consideramos malo, perxudicial, tóxico para a nosa integridade.

A VERGONZA

A vergonza é o sentimento que experimentamos cando non estamos moi contentos de algo que fixemos e que sabemos que os que nos rodean censuran (e así, por exemplo, síntome avergonzado cando me pillan mentindo). Está asociada co sentimento de ridículo e de culpa. É unha emoción social.

A ANSIEDADE E O MEDO

A ansiedade se exterioriza de moitas formas: como nerviosismo, inseguridade, intranquilidade, inquietude, preocupación, stress. É unha especie de medo difuso a algo indefinido. Por medio desta emoción, cremos intuir que algo malo está a pasar. Está polo tanto vinculado, con razón ou sen ela, co estado de alarma.

O medo nos está conectado senon que é a expresión mesma do estado de alarma e se manifesta en gradación ascendente como susto, temor, pánico, horror e terror.

A IRA

A ira é o sentimento negativo máis perigoso. Se pode manifestar del múltiple formas:

-          como enfado, malhumor ou rabia;

-          como antipatía, desprezo, envexa, odio,  rencor, resentimento ou  hostilidade;

-           como celos (os celos é a ira que se sinte contra o ser amado cando a persoa se sinte traicionada, ignorada ou despreciada por esta);

-          e, de forma violenta e agresiva, como cólera ou furia.

A TRISTEZA

Finalmente, falemos da emoción da tristeza, da galaxia das emocións tristes. A tristeza e a emoción que é o polo oposto da alegría. Se aquela era un subidón de vigor psíquico, de vitalidade, esta é o contrario, un baixon de enerxía, unha perda de vitalidade, de ánimo (e de aí o de estar “desanimado”, sen ánimo, sen forza psíquica para encarar o que nos está a pasar). É tamén por iso polo que aos estados permanentes de tristeza os chamamos “depresións”.

Cales son as emocións que expresan dun modo u outro tristeza? Dende o aburremento ou a desgana ata a pena, o dor ou o sufrimento. Entremedias destes dos polos, encontramos tamén a nostalxía, a melancolía, a soidade, o pesimismo, a decepción, a desilusión, a resignación ou a amargura

 

Como temos que xestionar as emocións?

Do que se trata é de logremos controlar as nosas emocións e non permitamos que as nosas emocións nos dominen (que as emocións nos controlen a nos).

 

Que debemos saber tamén sobre as emocións?

Fundamentalmente, que forman parte de nos, e dicir, que as emocións son un elemento integrante do nosa personalidade, en definitiva, do noso ser (como tamén lle ocorre ao noso corpo; os seres humanos non “temos un corpo”, senón que “somos un corpo”).

Sen embargo, o feito de ser un ingrediente da nosa personalidad non significa que sexamos so una colección de emocións. A nosa personalidade ten que consistir en algo máis, e ese “algo máis” é a parte máis importante do noso ser, do noso “eu”.

De que estamos a falar?

Das capacidades psicolóxicas superiores da mente do individuo. Nelas reside o meu verdadeiro “eu”, a parte máis importante da miña personalidade, a conciencia, a intelixencia e, sobre todo, a vontade. Si as emocións se ubican no cerebro reptiliano e límbico, as partes máis primitivas e antigas así como internas do cerebro, as facultades superiores localízanse no neocórtex, a capa máis nova e periférica do noso cerebro.

Que é a vontade?

A vontade son eu xa que o núcleo ou médula do meu eu é a vontade. A este núcleo, a este tronco se lle poden sumar despóis moitas outras cousas, moitas outras ramas, que forman parte tamén do meu eu: o meu corpo, os meus desexos, o meu temperamento, as miñas emocións, as miñas crenzas…).

Cal é a función da vontade?

Decidir a miña conduta, pilotar a nave da miña vida. Podemos imaxinar a vontade como o capitán que está a mando do gobernó dunha nave xa que a vontade é o que ten nas súas mans o timón da nosa vida. A analoxía é axeitada porque para empezar un barco parecese moito a quen son eu. O casco do barco é o meu corpo e do mesmo modo que sen casco non se pode navegar, sen corpo non podo sequera vivir. Pero o meu eu non soamente é o meu corpo. As velas dos barco son os meus desexos e as miñas emocións. Son elas as que empurran o barco, as que fan que se mova, o motor que lle insufla enerxía. Pero tampouco as velas son o meu eu. O timón, ou mellor dito, o piloto que manexa o timón e goberna o barco e o dirixe e conduce cara o porto, cara o seu destino é o meu verdaeiro eu. E ese pilóto é a vontade.

A vontade comeza a formarse timídamente na segunda infancia, a partir dos sete u oito anos, pero aínda non está prácticamente desenrolada. Terei que esperar ata a adolescencia para comezar a ter unha verdadeira vontade propia e, polo tanto, un verdadeiro eu.

DERRADEIRA CLASE

Esta é a última clase antes do examen que imos facer a próxima semana. Na clase de hoxe imos falar da estación término de esta longa viaxe que é a adolescencia.

Cal é a estación término?

Xa o sabemos, a idade adulta.

Que me vai a ocorrer canda me faga un adulto?

O máis importante é que me convirto en dono e señor da miña vida. Chegar a idade adulta significa que me convirto nunha persoa libre.

Que implica o feito de ser xa, ao fin, unha persoa libre?

1º que son autónomo.

Que é ser autónomo?

Ser autónomo, xa o explicamos antes, é ser independente, valerse por un mesmo (como veremos, a idade adulta é a etapa da vida oposta a infancia; Por que? “Que é un neno?”, podemos preguntarnos, e responderemos: un neno é un ser dependente, alguén que non é capaz de valerse por si mesmo e por iso ten que ser tutelado). Cando somos adultos xa ninguén nos tutela porque xa teño capacidade para autotutelarme. (so requiren ser tutelados aquelas persoas que por distintas circunstancias (as chamamos “persoas en situación de discapacidade”) non teñen capacidade de exercer esa autotutela sobre si mesmos: persoas  maiores con problemas de senilidade, alzheimer,etc., persoas con discapacidade intelectual por ter síndrome de Down,etc.). Na idade adulta ninguén pode darme ordes porque as ordes mas dou  eu a min mesmo.

En conclusión, ser adulto significa ser capaz de tomar un por si mesmo as súas propias decisións.

2º Responsabilidade.

Que significa ser responsable?

Non significa ser un bo rapaz, senon comprender que un é a causa, o productor, de seus actos.

Por que é tan importante esto da responsabilidade, de saberse responsable dos propios actos?

O longo da miña vida moitas veces vou facer o correcto, vou a acertar (por exemplo, sacando os cursos, incluso boas notas, ou tendo bos amigos). Cando acerto, ninguén tenme que explicar que eu son o responsable dos meus éxitos e, polo tanto, que o merito é meu. Pero o problema é que moitas veces vou tamén a equivocarme nas miñas eleccións. Cando os seres humanos equivocámonos, tendemos sempre a botarlle a culpa os outros, os demáis, ou as circunstancias. Ser responsable é saber cal é a parte de culpa que teño eu nos erros que cometo. E así, se un neno cando rompe un xarrón sempre di “eu non fun” (e é natural que o diga porque aínda non é responsable  dos seus actos, xa que é un neno), un adulto pola contra non pode mentir o respecto, non pode esconder a súa responsabilidade (non pode tirar a pedra e despóis esconder a man) e por iso debe dicir “Si, fun eu, o sinto”.

Imos rematar estes apuntamentos coa lectura de “Invictus”, un fermoso poema dun poeta norteamericán do seculo XIX chamado W.E. Henley. Nos dous derradeiros versos (están subraiados en negrita), resúmese cal é o noso sino, o noso destino como os seres humanos que somos, como os seres singulares, únicos e irrepetibles que cada un de nos é.

 

  

Invictus

BY WILLIAM ERNEST HENLEY

Out of the night that covers me,

Black as the pit from pole to pole,

I thank whatever gods may be

For my unconquerable soul.

 

Na noite que me envolve, negra, como un pozo insondable, doulle grazas aos deuses que puideren existir, pola miña alma inconquistable

 

 

In the fell clutch of circumstance

I have not winced nor cried aloud.

Under the bludgeonings of chance

My head is bloody, but unbowed.

 

Nas garras das circunstancias, non hei xemido, nin chorei. Baixo os golpes do destino, a miña cabeza ensanguentada xamais se prostrou

 

Beyond this place of wrath and tears

Looms but the Horror of the shade,

And yet the menace of the years

Finds and shall find me unafraid.

 

Máis aló deste lugar de ira e prantos, axexa a escuridade co seu horror, E con todo a ameaza dos anos áchame, e acharame sen temor.

 

It matters not how strait the gate,

How charged with punishments the scroll,

I am the master of my fate,

I am the captain of my soul.

Non importa cuán estreito sexa o camiño, nin cantos castigos leve ás miñas costas, Son o amo do meu destino, Son o capitán da miña alma.