4º ESO B Y C 16-3-2020

Hola a todos! Al final he pensado que podemos dedicar las próximas clases a leer estas lecciones que os tengo preparadas. Así que a leer muy concentrados para aprender lo más posible de lo que leamos.

.

UNIDADE I – A NATUREZA SOCIAL E POLÍTICA DO SER HUMANO

 Lección 1º - A necesidade de vivir en sociedade

Os seres humanos vivimos en sociedade e o facemos porque o necesitamos, porque no nos queda máis remedio que facelo, aínda que ó final, como veremos agora mesmo, facemos da necesidade virtude (convertemos algo que nos é imposto dende fora en algo querido e elixido por nos mesmos).

Que significa que é necesario vivir en sociedade? Quere dicir que os seres humanos non podemos vivir illados, sos, separados os uns dos outros, senón que temos que vivir xuntos ou do contrario nos extinguiríamos. A vida en común, a convivencia, permítenos cooperar que é o gran fin da vida social. Cooperamos cando coordino a miña actividade coa de outras persoas para co esforzo de todos conseguir un obxectivo. Neste momento, por exemplo, estou participando nunha actividade cooperativa na clase: estou cooperando co profesor e cos meus compañeiros para acadar o obxectivo de aprender cousas novas e formarme. O gran de area que eu aporto nesta actividade cooperativa é a seguinte: atendo o profesor, obedezo as súas instrucións e ordes, compórtome como un bo alumno tal como me ensinaron dende pequeno e así chego puntual as clases, non berro senón que falo, coido o mobiliario escolar e non impido nin obstaculizo o desenrolo das clases falando ou movéndome pola aula sen ton nin son.

Cales son os fins da cooperación social, da vida en sociedade? A supervivencia e a mellora da vida. Os seres humanos tomados un a un  dende o momento do seu nacemento son seres moi desvalidos. Ningún deles é capaz por si mesmo de sobrevivir neste mundo hostil, cheo de perigos, onde lle tocou vivir. A única maneira de que os seres humanos sobrevivan ós depredadores ou as catástrofes naturais (a fame, as secas, as inundacións, os terremotos, as erupcións volcánicas, as glaciacións ou as epidemias) é que os seres humanos vivamos en sociedade.

Como acabamos de ver, para os seres humanos vivir en sociedade e unha necesidade. Se non vivimos en sociedade, non sobrevivimos. Pero ademais, os seres humanos decidimos “facer da necesidade virtude”. Comprendemos que vivir en sociedade non so permite a nosa supervivencia senón que tamén pode mellorar a nosa vida. Os seres humanos temos facultades que non teñen os animais e tamén una gran capacidade para o aprendizaxe. Pois ben, só dentro da sociedade podo desenrolar esas facultades  e aprender cousas novas, cousas boas e necesarias para a mellora da miña vida. Por exemplo, só vivindo en sociedade podo aprender a falar (e dicir, desenrolar as miñas facultades lingüísticas), o que me permitirá posteriormente comunicarme cos meus semellantes e cooperar con eles. É por iso polo que podemos dicir figuradamente que vivir en sociedade permítelle o ser humano abandonar a selva e vivir na cidade, un lugar onde se sinte máis seguro, onde pode vivir una vida máis cómoda (non tan brutal, sórdida e miserable como é a vida que viven tódolos animais) e onde pode desenvolver todas as súas excepcionais capacidades (dende arar os campos para que lle dean o alimento que necesita ata xogar o fútbol polo mero pracer de practicar este deporte).

Lección 2º - Cidadáns dun Estado e cidadáns do mundo

Na lección pasada estivemos explicando por que o ser humano vive en sociedade. A seguinte pregunta que temos que facernos é en que sociedade vivimos nos, cal é a sociedade a que pertencemos, na que nos integramos e da que formamos parte. A resposta é un pouco chocante porque non formamos parte dunha única sociedade senón de varias o mesmo tempo. Cales son estas?

1º A primeira sociedade, o primeiro grupo social no que me integro é a miña familia. A familia é o grupo humano o que estou máis estreitamente vinculado, unido a el por poderosos lazos emocionais. A familia é o único grupo humano que funciona por principios de solidariedade, e dicir, nunha familia os seus membros se axudan entre si desinteresadamente, dun modo altruísta, non por interese ou por diñeiro.

2º O seguinte grupo humano o que pertencemos é a aldea ou cidade na que vivimos. É a nosa cidadanía local. Nos por exemplo somos vilagarciáns, veciños de Vilagarcía. A cidadanía local caracterízase pola relación de cercanía, de vecindade, de proximidade con aqueles que son os nosos veciños e cos cales podemos chegar a manter relacións directas, relacións cara a cara. Con eles compartimos un espazo, uns servizos, uns mesmos problemas, etc. En conclusión, se a miña primeira identidade social é ser membro da familia ..., a miña segunda identidade social é ser veciño de Vilagarcía.

3º Ademais de formar parte dun vecindario, e dicir, dunha cidade, pobo ou aldea, todos  integrámonos nunha sociedade de grandes dimensións, de dimensión mastodónticas, da que forman parte millóns de persoas e que está estendida ademais por un vasto territorio. Esa sociedade está composta neste momento por 45 millóns de persoas asentadas nun territorio duns 500.000 Km cadrados. Esta sociedade é moito máis numerosa ca miña minúscula familia e incluso que a cidade na que vivo (Vilagarcía ten uns 40.000 habitantes empadroados). Esa sociedade da que estamos a falar é a sociedade española. Como é posible que tanta xente poda vivir e formar parte dunha mesma sociedade, xente que probablemente nunca chegará a coñecerse entre si? Porque a sociedade española está organizada politicamente, e dicir, todos os españois sometémonos a una mesma lei e obedecemos a una mesma autoridade. Esa lei e autoridade común é o Estado español. E dicir, a sociedade española existe porque decidiu organizarse politicamente e instituír o Estado español. Grazas a existencia do Estado, 45 millóns de persoas poden formar una mesma sociedade (unha sociedade política): a sociedade española, Que somos en canto membros da sociedade española? Somos cidadáns españois. Ser españois é a nosa cidadanía política.

4º Finalmente, podemos considerar que tódolos seres humanos, independentemente do Estado ou nación a que pertenzan, se integran (non politicamente senón moralmente) nunha última comunidade: a gran familia humana, a humanidade. En canto membros desta comunidade temos una nova cidadanía, a cidadanía cosmopolita e somos cidadáns do mundo. En virtude dela, podemos e debemos considerar a tódolos homes os nosos semellantes, os nosos iguais, os nosos irmáns, aínda que non sexan membros da nosa familia, nin os nosos veciños, nin tampouco os nosos compatriotas.

 Lección 3º- Unha sociedade xusta e feliz

Nas clases anteriores estivemos explicando que o ser humano ten que vivir en sociedade, por que ten que facelo e en que tipo de sociedades ou grupos se integra (familia, concello, nación, …). Agora o que imos tratar é o problema seguinte: Como se fai unha sociedade?

Os seres humanos somos animais. Pero somo uns animais moi especiais xa que temos a capacidade de crear e fabricar cousas. Todo o que os homes fabricamos son produtos artificiais, non naturais. E por isto polo que se di que o ser humano é un animal cultural, porque crea e produce artificialmente cousas novas, cousas que non existen na natureza como por exemplo ferramentas, casas, vestidos, coches, pero tamén linguas, crenzas, costumes, relixións, obras de arte, etc.. De tódalas creacións culturais, de tódolos produtos artificiais inventados polos homes o máis importante é a sociedade mesma, pois do mesmo modo que os homes somos capaces de deseñar e fabricar unha mesa ou unha casa, tamén somos capaces de deseñar e construír sociedades, as sociedades nas que vivimos.

A sociedade humana non é a única sociedade que existe no mundo. Hai outras moitas especies animais distintas a nos que tamén viven en sociedade: insectos como as abellas ou as formigas, paxaros como as gaivotas, peixes e mamíferos como as ovellas ou os lobos. A estas especies de animais que manifestan algunha forma de vida social as chamamos especies gregarias e a súa sociabilidade a denominamos tamén sociabilidade gregaria (a palabra “gregario” procede do termino “grei” que significa rabaño). O que diferenza a sociedade humana das sociedades animais é que a sociabilidade humana non é unha sociabilidade gregaria. Vexamos por que. As sociedades animais (un formigueiro, unha colmea ou unha manada de lobos) son un produto da natureza, do instinto, mentres que a sociedade humana é creada polo mesmo ser humano, é unha creación cultural, é un produto artificial (como unha casa ou unha moto), é o froito non do instinto senón da intelixencia humana.

A sociedade humana pode estar ben ou mal deseñada. Lle ocorre o mesmo que lle acontece a tódalas cousas que os seres humanos creamos, fabricamos. Tamén unha casa ou unha mesa poden estar mal deseñadas ou mal fabricadas, mal construída. Cando a sociedade humana non está ben deseñada e ben fabricada, e dicir, ben feita, ben ordenada, dicimos dela que é unha sociedade inxusta. Cando pola contra si o está, dicimos dela que é unha sociedade xusta. Para fabricar ou crear un obxecto, por exemplo, unha mesa por parte de un carpinteiro é necesario ter un coñecemento técnico (no caso dun carpinteiro, o coñecemento da carpintería). O coñecemento dun oficio como o de carpinteiro é unha habilidade manual, práctica. Pois ben, a política é tamén un arte, un oficio: o oficio de saber deseñar e facer boas sociedades. A arte da política require ter coñecementos teóricos (o político ten que ter un proxecto de goberno da sociedade) é a habilidade práctica para lévalo a cabo e realizalo. A palabra que utilizamos para indicar que o político deseña e ordena a sociedade é a de “goberno”. A política é polo tanto a actividade humana a través da cal se ordena, se goberna a sociedade.

Agora xa so nos queda por dilucidar as seguintes cuestión:

1º que é o que diferenza un bo dun mal goberno?

2º quen debe gobernar?

Vamos a rematar esta lección falando da relación que existe entre a política e a felicidade. Se nos preguntamos de que depende a nosa felicidade, a resposta é que de dúas cousas:

 1º de nos mesmos e 

2º da sociedade na que vivimos.

Empecemos por esta última condición. Se vivimos nunha sociedade mal ordenada, nunha sociedade na que non podo disfrutar dunha situación de paz, de seguridade, de liberdade, de xustiza e  igualdade e tamén de prosperidade non podo ou me sería moi difícil acadar a felicidade (vivir nunha sociedade próspera significa vivir non nunha sociedade rica, opulenta, senón nunha sociedade da que está desterrada a miseria,  e dicir, nunha sociedade na que as necesidades básicas de saúde, alimentación, vestido e educación están cubertas). É moi difícil chegar a ser feliz se un vive en tempos de guerra ou sofre as súas consecuencias. É moi difícil, case imposible, ser feliz se un vive sen seguridade e con medo. É imposible ser feliz se un pasa fame ou vive hacinado nunha vivenda miserable ou non poder recibir a asistencia dun médico se un cae enfermo. Tampouco se pode ser feliz se a un lle toca vivir nunha sociedade na que lle oprimen, lle tratan inxustamente e lle discriminan (pola súa raza, por ser muller, por ser pobre ou por ser estranxeiro). Finalmente, é difícil chegar a ser feliz se nos está vedada a posibilidade de adquirir unha boa formación (a lo menos, non ser analfabetos) a través da educación.

En segundo lugar, a nosa felicidade depende de nos mesmos, do que fagamos coa nosa vida. É a nosa responsabilidade. Pero isto é algo do que falaremos un pouco máis adiante. 

Lección 4º - Os fins da sociedade e da política

               

Antes de continuar co desenrolo da materia, é necesario aclarar e deixar ben asentado cal é o fin (o obxectivo, a meta última) da vida en sociedade e polo tanto tamén da política (pois como acabamos de ver, a política non é outra cousa que o arte de organizar ben a vida en sociedade).

                

Todos os que formamos unha mesma sociedade compartimos un proxecto, un mesmo fin. Cal é ese proxecto, ese fin? A razón pola que os seres humanos vivimos xuntos é a cooperación. Vivimos en sociedade para poder traballar cos nosos semellantes e así poder axudarnos os uns os outros. Un home que vivirá so, en caso de que puidera sequera sobrevivir, tería que ser capaz de inventalo todo por si mesmo (pois ninguén lle habería ensinado as cousas que necesita e lle gustaría saber facer) e o tería que facer tamén todo el (dende obter alimento ata construírse una vivenda onde aloxarse para protexerse das alimañas e das inclemencias do tempo). Como vivimos pola contra sempre en grupo, temos a posibilidade de que os nosos semellantes de máis idade nos transmitan os seus coñecementos e experiencias a través da educación (todo ese tesouro de saberes que acumulan as xeracións máis vellas e que transmiten ás novas chamase cultura; a cultura é o conxunto de tódalas invencións  que una sociedade creou o longo do tempo para dar solución ós problemas cos que se tivo que enfrontar). Tamén, porque vivimos en grupo, podemos dividir entre todos o traballo e especializarnos en unha o unhas poucas tarefas na confianza de que os nosos semellantes farán por nos o que nos non sabemos facer (o mesmo tempo que nos facemos por eles o que eles non fan): Por exemplo: os meus país son gandeiros e teñen una pequena granxa de vacas; grazas o seu traballo, hai centos de persoas que poden beber todos os días leite sen ter que ocuparse de coidar vacas; do mesmo modo, os meus país saben que poden obter todo o que necesitan dos seus semellantes sen ter que facer o traballo correspondente para conseguilo (e así, non teñen que ocuparse de ensinar a ler e escribir os seus fillos porque esa labor a fan os mestres do colexio ó que vou eu e os meus irmáns).

               

A vida en sociedade é por iso a tupida rede de colaboracións que se establecen entre tódolos  seus membros. Pero é que, por añadidura, se cooperamos entre nos e organizamos ben esa cooperación, gañamos algo máis que é aínda máis importante que non ter que inventalo todo e facelo todo: logramos mellorar a nosa vida e a de todos os membros da sociedade. A esta mellora da vida de todos é o que dende antigo denominamos o ben común.

En qué se cifra o ben común? En qué cousas podemos esperar lexitimamente unha mellora da nosa vida?  Nas seguintes cousas:

1º Paz e seguridade: o mundo é un lugar moi perigoso e queremos poder chegar a vivir sen medo e non tendo que padecer e sufrir ningún tipo de violencia.

2º Saúde e maior benestar material: queremos cubrir cada vez mellor as necesidades básicas dun maior número de persoas (a necesidade de recibir asistencia sanitaria cando a requirimos, alimentación, vivenda, etc.).

3º Desenrolo social: o desenrolo social se cifra nas seguintes cousas

a) Educación: a educación é  clave para o meu desenvolvemento como una persoa verdadeiramente libre.

b) Igualdade xa que a igualdade é boa e necesaria para as persoas por moitas razóns:

1º fai mais fácil manter unidas e cohesionadas as sociedades porque as sociedades igualitarias son menos conflitivas que as desigualitarias;

2º por outro lado, dende os tempos dos antigos gregos sabemos que un tipo de igualdade e imprescindible para poder vivir civilizadamente, a igualdade xurídica e política que consiste en que todos somos iguais ante a lei (cos mesmos dereitos e deberes) e en que ninguén pode arrogarse o dereito de mandarnos: as polis gregas de antigüidade foron as primeiras sociedades democráticas da historia, unhas sociedades nas que todos os homes eran xuridicamente e politicamente iguais; por iso so recoñecían como única autoridade lexítima a autoridade das leis (leis que eles mesmos facían) e so tiñan como gobernantes a persoas que eles mesmos elixían e os que permitían gobernarlles so pola súa utilidade)

c) Liberdade e pluralidade: este é o fin máis importante dunha boa cooperación social, facer posible que se dean tódalas condicións (benestar material, educación, igualdade política) para que eu poida sentirme dentro da sociedade (e asumindo as miñas obrigas e deberes para con ela) un ser libre.

Cando chego a ser libre? Cando logro vivir como unha persoa entre persoas (e dicir, sendo tratado pola sociedade como unha persoa e tratando eu os demais como persoas).

Se este fin último non se da, ou sexa, se a meta última da cooperación social non é a liberdade do individuo, esa sociedade, aínda que consiga o benestar material ou a igualdade dos seus membros, perde a súa lexitimidade, non pode ser considerada unha sociedade xusta.

É a política? O fin da política, a tarefa dos políticos é organizar ben a cooperación social para que se poida acadar o ben común: o benestar material, a paz e seguridade, educación, a igualdade e, por encima de todo, a liberdade de tódolos membros, sen exclusións, da sociedade.